Nguyên tắc sử dụng huyệt P1

1- NHÓM HUYỆT
a - Nhóm Ngũ Du Huyệt
a.1- Huyệt TỈNH

• (Thiên ‘Bản Du ‘ ghi: ”Mùa đông nên thủ các huyệt Tỉnh” (LKhu 2, 121).
• (Thiên ‘Quan Châm’ ghi: “Bệnh ở tại mạch, khí bị thiểu cần phải được châm bổ, trường hợp này nên dùng kim Đề Châm, châm vào các huyệt Tỉnh, huyệt Huỳnh thuộc các đường kinh” (LKhu 7, 14).
• (Thiên ‘Tứ Thời Khí’ ghi: “Mùa đông thủ huyệt Tỉnh, Vinh, và tất phải châm sâu mà lưu kim lâu” (LKhu 19, 6).
• (Thiên “Thuận Khí Nhất Nhật Phân Vi Tứ Thời’ ghi: “Bệnh ở tại tạng: châm huyệt Tỉnh” (LKhu 44, 26).
• (“Tỉnh huyệt chủ trị Tâm hạ bị mãn” (Nan Kinh 68). Ngu-Thứ chú giải điều 68 Nan Kinh: "Huyệt Tỉnh lấy phép ở Mộc để ứng với Can. Vị trí của Tỳ là ở dưới Tâm, nay nếu tà khí ở Can, Can sẽ thừa lên Tỳ, làm cho dưới Tâm bị mãn..."
• (Tỉnh huyệt chủ trị ‘Tâm hạ no hơi’ (Châm Cứu Đại Thành).
• (Tỉnh huyệt thường dùng trong các bệnh thần kinh, dễ xúc động (Châm Cứu Học Thượng Hải).
• (Sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' nêu ra hướng dẫn xử dụng huyệt Tỉnh trong các trường hợp sau:

“1- Có dấu hiệu thực (đầy) ở vùng dưới tim (Tâm hạ no hơi).
2- Bệnh về thần kinh (bệnh về tinh thần và ý chí).
3- Khí tràn vào các kinh.

Thí dụ:

Kinh Cân Phế và Đại trường bị rối loạn gây ra đau mặt trước vai, tay khó nâng lên được. Đây là do kinh khí của kinh Cân bị bế tắc. Đau ở đây là do khí lan tỏa ra vùng liên hệ. Phải điều chỉnh khí này bằng cách làm cho nó quay về các kinh liên hệ, nghĩa là châm huyệt Tỉnh của kinh Phế và Đại trường”.

a.2- Huyệt VINH (Huỳnh)

• (Thiên ‘Bản Du’ ghi: “Mùa Xuân nên thủ huyệt ở các lạc mạch, các huyệt Huỳnh” (LKhu 2, 117).
• (Thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ ghi: “Huyệt Vinh và huyệt Du trị ngoại kinh” (LKhu 4, 98).
• (Thiên ‘Thọ Yểu Cương Nhu ‘ ghi: “Cho nên mới nói rằng nếu Âm bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Huỳnh và huyệt Du thuộc Âm...” (LKhu 6, 6).
• (Thiên ‘Quan Châm’ ghi: “Bệnh ở tại mạch, khí bị thiểu cần phải được châm bổ, trường hợp này nên dùng kim Đề châm, châm vào các huyệt Tỉnh, huyệt Huỳnh thuộc các đường kinh” (LKhu 7, 14).
• (Thiên ‘Tứ Thời Khí’ ghi: “Mùa đông thủ huyệt Tỉnh, huyệt Vinh, và tất phải châm sâu mà lưu kim lâu” (LKhu 19, 6).
• (Thiên “Thuận Khí Nhất Nhật Phân Vi Tứ Thời’ ghi: Bệnh biến ở sắc: châm huyệt Huỳnh” (LKhu 44, 26).
• ( Nan 68 (Nan Kinh) ghi: “Huyệt Vinh chủ về thân bị nhiệt”. Ngu-Thứ chú: "Huyệt Vinh thuộc hoả nhằm lấy phép ở Tâm. Phế thuộc Kim, bên ngoài chủ về bì mao. Nay nếu tâm hoả nung đốt Phế Kim sẽ làm cho cơ thể bị nhiệt. Đó là tà khí ở tại Tâm vậy".
• (Huyệt Vinh dùng trong các bệnh sốt (Châm Cứu Đại Thành + Châm Cứu Học Thượng Hải).
• (Sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Quyển 3) nêu ra hướng dẫn xử dụng huyệt Vinh như sau: “Châm huyệt Vinh để điều chỉnh nhiệt hoặc hàn tùy theo kinh Âm hoặc kinh Dương, để trị bệnh hàn hoặc nhiệt đồng thời kích thích các kinh vận hành.

Thí dụ:

Đau vùng thái dương liên hệ đến Thiếu dương (Tam Tiêu và Đởm). Trường hợp này, đau là do inh khí của thủ Thiếu dương và túc Thiếu Dương không tương thông được với nhau. Không chỉ châm huyệt ở vùng thái dương mà còn phải điều hòa kinh khí của thủ và túc Thiếu dương bằng cách châm các huyệt Vinh của kinh Tam Tiêu (Dịch Môn) để chuyển kinh khí lên đầu và huyệt tỉnh của Đởm là Túc Lâm Khấp để đưa kinh khí xuống chân” ('Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Livre 3 (631).

a.3- Huyệt DU

• (Thiên ‘Bản Du’ ghi: “Mùa hạ nên thủ các huyệt Du” (LKhu 2, 119).
• (Thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ ghi: “Huyệt Vinh và huyệt Du trị ngoại kinh” (LKhu 4, 98).
• (Thiên ‘Thọ Yểu Cương Nhu’ ghi: “Cho nên mới nói rằng nếu Âm bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Huỳnh và huyệt Du thuộc Âm...” (LKhu 6, 6).
• (Thiên ‘Tứ Thời Khí’ ghi: “Mùa thu thủ huyệt Kinh và Du...” (LKhu 19, 5).
• (Thiên ‘Hàn Nhiệt Bệnh’ ghi: “huyệt Kinh, Du trị bệnh ở cốt tủy” (LKhu 21, 34).
• (Thiên “Thuận Khí Nhất Nhật Phân Vi Tứ Thời’ ghi: “Bệnh lúc ngưng lúc nặng: châm huyệt Du” (LKhu 44, 26).
• (Nan thứ 68 Nan Kinh ghi: “Huyệt Du chủ về thân mình nặng nề, các khớp đau nhức”. Ngu-Thứ chú : "Huyệt Du lấy phép ở Thổ nhằm ứng với Tỳ, nay tà khí ở tại Thổ hì Thổ sẽ phạt Thuỷ. Thuỷ thuộc Thận, chủ về xương, cho nên khi phát bệnh thì các khớp xương bị đau nhức. Dó là tà khí ở tại Thổ.Thổ bị bệnh làm cho cơ thể bị nặng nề. Bệnh này nên châm huyệt Du".
• (Huyệt Du trị mình nóng, khớp xương đau (Châm Cứu Đại Thành).
• +Huyệt Du trị các bệnh tê thấp (Châm Cứu Học Thượng Hải).
• ( Sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Quyển 3) hướng dẫn : “Châm huyệt này để tả tà khí, ngăn cản và giáng tà khí xuống, nói cách khác là nâng cao chính khí để chống lại tà khí.

Thí dụ 1: Can Hư. Do huyết hư hoặc do Thận không âm không nuôi dưỡng được Can Mộc: biểu hiện chứng hoa mắt, quáng gà, tai ù, nửa đầu đau, mạch Huyền, Tiểu, Trầm, Nhược. Điều trị phải theo gốc: bổ huyết hoặc bổ Thận. Nhưng trước hết, phải thông Can khí bằng cách châm huyệt Vinh và Du của Can kinh (Hành Gian và Thái Xung). Huyệt Du (Thái Xung) ở đây được dùng để bổ Khí chứ không phải là để tả tà khí.
Thí dụ 2: Đau nhức mặt trước khủy tay do Phong, Hàn, Thấp: Trường hợp này châm huyệt Du của kinh Phế (Thái Uyên) + huyệt Hợp của kinh Đại Trường (Khúc Trì) vì:

• . Đối với kinh Âm: Du = cuối mùa hạ = thấp = thổ.
• . Đối với kinh Dương: Hợp = cuối mùa hạ = thấp = thổ.

Điều trị theo gốc không đủ, phải thêm điều trị ở huyệt Kinh nữa” (‘Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Livre 3 (633).

a.4- Huyệt KINH

• (Thiên ‘Thọ Yểu Cương Nhu’ ghi: “Cho nên mới nói rằng nếu Âm bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Huỳnh và huyệt Du thuộc Âm, nếu Dương bệnh ở tại Dương phận thì châm huyệt Hợp thuộc Dương, nếu Dương bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Kinh thuộc Âm” (LKhu 6, 6).
• (Thiên ‘Tứ Thời Khí’ ghi: “Mùa thu thủ huyệt Kinh và Du...” (LKhu 19, 5).
• (Thiên ‘Hàn Nhiệt Bệnh’ ghi: “huyệt Kinh, Du trị bệnh ở cốt tủy” (LKhu 21, 34).
• (Thiên “Thuận Khí Nhất Nhật Phân Vi Tứ Thời’ ghi: “Bệnh có thay đổi ở âm thanh: châm huyệt Kinh” (LKhu 44, 26).
• (Nan 68 Nan Kinh ghi: “ Huyệt Kinh chủ về ho suyễn, hàn nhiệt”. Ngu-Thứ chú: "Huyệt Kinh lấy phép ở Kim để ứng với Phế, nay tà khí ở tại huyệt Kinh ắt Phế sẽ bị bệnh. Phế bị hàn sẽ gây ra ho, Phế bị nhiệt sẽ gây ra suyễn. Nay tà khí ở tại Kim sẽ phạt Mộc. Mộc thuộc Can, chí của Can là sự giận dữ. Giận dữ thì khí sẽ nghịch lên và thừa lên Phế, gây thành suyễn. Tại sao như vậy? Đó là vì chi biệt của Can, đi từ Can để xuyên qua hoành cách mô lên trên và rót vào Phế. Thiên 'Mạch Yếu Tinh Vi Luận'(TVấn 17) ghi: "Khi huyết ở tại dưới sườn sẽ làm cho người ta bị suyễn nghịch".
• (Huyệt Kinh trị ho hen, lạnh nóng (Châm Cứu Đại Thành).
• (Huyệt Kinh trị các bệnh ho, suyễn và họng (Châm Cứu Học Thượng Hải).
• (Sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' hướng dẫn: “Châm huyệt Kinh để tăng cường kinh khí chống lại tà khí ở vùng bệnh.

Đối với huyệt Kinh, có 2 trường hợp:

1- Khi tà khí kích thích kinh Âm thì phần dương của cơ thể (Vệ Khí) ở huyệt này bị suy yếu và mất đi ở vùng lân cận (xương, cơ...).
2- Khi tà khí kích thích kinh Dương thì phần dương của cơ thể (Vệ Khí) tiếp tục chuyển đến huyệt Hợp và tụ tập lại trước khi xâm nhập vào phủ hoặc vùng lân cận (xương, cơ...).
Biểu đồ sau đây giới thiệu tác dụng của huyệt Kinh, theo sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Livre 3 (637).Khi bệnh, Doanh khí từ huyệt Kinh đi theo Vệ khí đến huyệt Hợp, theo kinh âm hoặc dương tùy trường hợp bệnh rồi ảnh hưởng đến tạng phủ, gân cơ...

Thí dụ:

Ngón chân cái sưng đau, châm huyệt Kinh và Du của kinh Can và Tỳ vì:
+ Châm huyệt Du của kinh Âm để làm giảm tà khí (phong, hàn, thấp).
+ Châm huyệt Kinh, để kích thích vệ khí chuyển đến vùng bệnh để chống lại tà khí.

a.5- Huyệt HỢP

• (Thiên ‘Bản Du ‘ ghi: “Mùa thu nên thủ các huyệt Hợp” (LKhu 2, 120).
• (Thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ ghi: “Huyệt Hợp trị nội phủ” (LKhu 4, 98).
• (Thiên ‘Thọ Yểu Cương Nhu ‘ ghi: “Cho nên mới nói rằng nếu Âm bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Huỳnh và huyệt Du thuộc Âm, nếu Dương bệnh ở tại Dương phận thì châm huyệt Hợp thuộc Dương, nếu Dương bệnh ở tại Âm phận thì châm huyệt Kinh thuộc Âm” (LKhu 6, 6).
• (Thiên ‘Tứ Thời Khí’ ghi: “Mùa thu thủ huyệt Kinh và Du, khí tà ở tại phủ thì thủ huyệt Hợp” (LKhu 19, 5).
• (Thiên “Thuận Khí Nhất Nhật Phân Vi Tứ Thời’ ghi: “Kinh mạch bị mãn vì huyết, đó là bệnh ở Vị, cùng với chứng bệnh do ăn uống không điều tiết: châm huyệt Hợp” (LKhu 44, 26).
• (Nan thứ 68 Nan Kinh ghi: “ Huyệt Hợp chủ về nghịch khí và tiêu chảy”. Ngu-Thứ chú: "Huyệt Hợp lấy phép ở Thủy dể ứng với Thận. Thận khí bất túc sẽ làm thương đến Xung Mạch, làm cho khí nghịch mà lý cấp. Thận chủ khai khiếu ở nhị âm, nay nếu Thận khí không còn bị cấm nữa sẽ thành chứng tiêu chảy. Tà khí ở Thủy, Thủy sẽ thừa Hoả, Hoả thuộc Tâm. Tạng Tâm, theo đúng phép thì không thể bị bệnh... Can Mộc là mẹ của Tâm Hoả, đồng thời là con của Thận Thủy. Nay, trước hết, Can lo âu vì mẹ bị thọ tà, rồi lại lo vì con mình bị khắc. Chí của Can là sự giận dữ, mà khi ưu tư thì giận dữ, giận dữ thì khí nghịch. Đây là ngũ hành tương thừa và tương khắc nhau tạo thành chứng bệnh khác nhau...".
• (Huyệt Hợp trị trong mình nóng mà tiêu chảy (Châm Cứu Đại Thành).
• (Huyệt Hơp trị bệnh ở dạ dầy, ruột và các bệnh ở Phủ (Châm Cứu Học Thượng Hải).
• (Sách 'Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' hướng dẫn:

+ Châm huyệt Hợp để kích thích nguồn khí ở sâu bên trong.

Thí dụ:
1- Trong tất cả các bệnh về Vị, huyệt Hợp Túc Tam Lý (Vi.36) là huyệt điều trị căn bản.
2-Trong tất cả các bệnh đau nhức do phong, hàn, thấp, trên các kinh dương, phải châm các huyệt Hợp vì theo thiên ‘Tứ Thời Khí ‘ thì: “ Mùa thu... tà khí ở tại phủ thì thủ huyệt Hợp” (LKhu 19, 5). ('Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise' (Livre 3, (638).

Tóm tắt việc dùng Ngũ Du Huyệt theo sách Linh Khu:

Nguồn: yduochoc.vn